ارکان نماز عبارتند از:
« نیّت، تکبیرة الاحرام، قیام، رکوع و سجده »
نیّت
آن است که انسان، نماز را به قصد قربت - یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم - به جا آورد و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند یا مثلا به زبان بگوید: «چهار رکعت نماز ظهر می خوانم قربة الی الله».
تکبیرة الاحرام
پس از گفتن اذان و اقامه، با داشتن نیت و گفتن «الله اکبر» نماز شروع می شود و چون به واسطه گفتن این تکبیر، چیزهایی مانند خوردن و آشامیدن و خنده کردن و پشت به قبله نمودن حرام می شود، این تکبیر را «تکبیرة‌الاحرام» می گویند. و مستحب است در موقع گفتن تکبیر، دست ها را بالا ببریم و با این عمل، بزرگی خدا را در نظر آورده و غیر او را کوچک شمرده و پشت سر بیندازیم.
قیام
قیام در حال تکبیرة الاحرام و قیام متصل به رکوع، رکن است ولی قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام بعد از رکوع، رکن نیست. بنابراین اگر کسی رکوع را فراموش کند و پیش از رسیدن به سجده یادش بیاید باید بایستد، بعد به رکوع رود و چنانچه به طور خمیدگی به حال رکوع برگردد، چون قیام متصل به رکوع را انجام نداده، نمازش باطل است.
رکوع
بعد از خواندن قرائت، باید به قدری خم شود که دست ها به زانو برسد و این عمل را رکوع می گویند. در رکوع یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» یا سه مرتبه « سبحان الله» باید گفت. پس از رکوع باید کاملا بایستد، بعد به سجده رود.
سجده
سجده یعنی پیشانی و دست ها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد و یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» یا سه مرتبه «سبحان الله» بگوید. بعد می نشیند و دو مرتبه به سجده رفته، ذکر سابق را تکرار می نماید. محلی که پیشانی را بر آن می گذارد باید زمین یا چیزی باشد که از زمین می روید و بر چیزهای خوراکی و پوشاکی و معدنی سجده جایز نیست.
تشهد و سلام
اگر نماز، دو رکعتی است پس از انجام دو سجده برخاسته و حمد و سوره را می خواند و قنوت را انجام داده و پس از رکوع و دو سجده، تشهد را می خواند و نماز را سلام می دهد. و اگر نماز سه رکعتی است پس از تشهد برمی خیزد و حمد تنها را خوانده یا سه مرتبه می گوید: «سبحان اله والحمدالله ولااله الاالله والله اکبر» و بعد رکوع و دو سجده و تشهد و سلام را انجام می دهد. و چنانچه نماز، چهار رکعتی است رکعت چهارم را مثل رکعت سوم انجام داده و بعد از تشهد، نماز را سلام می دهد.
« احکام وقت، قبله، لباس و مکان نمازگزار در نماز »
وقت نماز
نماز ظهر و عصر، هر کدام وقت مخصوص و مشترکی دارند. وقت مخصوص نماز ظهر، از اول ظهر است تا وقتی که به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد که اگر کسی سهوا هم نماز عصر را در این وقت بخواند، نمازش باطل است. وقت مخصوص نماز عصر موقعی است که به اندازه خواندن نماز عصر، وقت به مغرب مانده باشد که اگر کسی تا این موقع نماز ظهر را نخواند، نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند. وقت مخصوص نماز عصر وقت مشترک نماز ظهر و عصر است که اگر کسی اشتباها در این وقت تمام نماز عصر را پیش از نماز ظهر بخواند، نمازش صحیح است و باید نماز ظهر را بعد از آن به جا آورد.
نماز مغرب و عشا هم هر کدام وقت مخصوص و مشترکی دارند. وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب است تا وقتی که از مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز بگذرد. و وقت مخصوص نماز عشا موقعی است که به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد که اگر کسی تا این موقع نماز مغرب را نخوانده باشد، باید اول نماز عشا و بعد از آن، نماز مغرب را بخواند. بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترک این دو نماز است که اگر کسی در این وقت اشتباها نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند، نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن به جا آورد. وقت نماز صبح، از اول فجر صادق است تا بیرون آمدن آفتاب.
لباس
لباس نمازگزار چند شرط دارد:
1- آن که مباح باشد، یعنی مال خود نماز گزار باشد یا اگر مال خودش نیست، صاحبش به نماز خواندن در آن راضی باشد.
2- نجس نباشد.
3- پوست مردار نباشد، خواه از حیوان حلال گوشت یا حرام گوشت.
4- از پشم یا مو و کرک حیوان حرام گوشت نباشد ولی با لباس خز می شود نماز خواند.
5- اگر نماز گزار مرد است، لباسش ابریشم و طلاباف نباشد و با طلا هم خود را زینت نکند و در غیر نماز هم، پوشیدن لباس ابریشمی و زینت کردن به طلا برای مردان حرام است.
مکان
مکان نماز گزار، یعنی جایی که در آن نماز می خواند، چند شرط دارد:
1- مباح باشد.
2- بی حرکت باشد و اگر ناچار باشد در جایی که مانند اتومبیل و کشتی حرکت دارد نماز بخواند، مانعی ندارد و چنانچه آن ها از قبله به طرف دیگر حرکت کنند، به طرف قبله برگردد.
3- اگر مکان نجس است، به طوری تر نباشد که رطوبت آن به بدن یا لباس او برسد ولی جایی که پیشانی را بر آن می گذارد اگر نجس باشد، در صورتی که خشک هم باشد نماز باطل است.
4- جای پیشانی از جای زانوها و سرانگشتان پای او بیش از چهار انگشت بسته، پست تر یا بلندتر نباشد.
قبله
خانه کعبه که در مکه معظمه می باشد، قبله است و باید رو به روی آن نماز خواند ولی کسی که دور است اگر طوری بایستد یا بنشیند که بگویند رو به قبله نماز می خواند کافی است و همچنین است کارهای دیگری که مانند سر بریدن حیوانات باید رو به قبله انجام گیرد. کسی که نشسته هم نمی تواند نماز بخواند، باید در حال نماز به پهلوی راست طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد و اگر ممکن نیست، باید به پهلوی چپ طوری بخوابد که جلوی بدن او رو به قبله باشد و اگر این را هم نمی تواند (انجام دهد)، باید به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای او رو به قبله باشد. اگر نمازگزار بعد از تحقیق، نفهمد که قبله کدام طرف است، باید به گمانی که از محراب مسلمانان یا قبرهای آنان یا از راه های دیگر پیدا می شود عمل نماید.
« ابعاد و احکام طهارت در نماز »
طهارت
نمازگزار باید در حال نماز با ((طهارت)) باشد، یعنی مطابق وظیفه ای که دارد، نماز را با وضو یا غسل و تیمم انجام دهد و بدن و لباسش آلوده به نجاست نباشد.
نجاسات
نجاسات چند چیز است و از آن جمله است:
اول و دوم: بول و غایط حیوان حرام گوشتی که دارای خون جهنده است، یعنی حیوانی که اگر رگش را ببرند، خون از آن جستن می کند، مانند گربه و روباه و خرگوش و غیره. بلکه اگر مرغ یا حیوان دیگری به واسطه خوردن نجاست، حرام گوشت شده باشد، بول و غایط آن نیز نجس است.
سوم: مردار حیوانی که خون جهنده دارد، چه حلال گوشت و چه حرام گوشت. ولی اجزایی از حیوان مرده که مانند پشم و مو و ناخن، روح ندارد، پاک است.
چهارم: خون حیوانی که خون جهنده دارد، خواه حلال گوشت و خواه حرام گوشت.
پنجم و ششم: سگ و خوک بیابانی که همه اجزای آن ها، حتی موی آن ها هم نجس می باشد.
هفتم: شراب و هر چیزی که انسان را مست کند و در اصل، مایع باشد.
هشتم: آب جو.
مطهرات (پاک کننده ها)
هر چیز را که به وسیله آن، نجاست پاک می شود «مطهر» می گویند و از آن جمله است:
1- آب، و آن، هر چیزی را که نجس شده باشد پاک می کند ولی این در صورتی است که آب مطلق باشد. بنابراین با آّب مضاف- مانند آب هندوانه و گلاب - نجاست پاک نمی شود و وضو و غسل هم با آن صحیح نیست.
2- زمین، و آن، ته کفش و کف پا را پاک می کند.
3- آفتاب، و آن، زمین و حصیر نجس را که به وسیله تابش خشک کند پاک می نماید.
4- استحاله، یعنی جنس چیز نجس عوض شود و به صورت چیز پاکی در آید، مانند آن که سگ در نمک زار بیفتد و نمک شود.
5- انتقال، یعنی خون بدن انسان یا حیوانی که خون جهنده دارد به بدن حیوانی که خون جهنده ندارد برود، مانند منتقل شدن خون بدن انسان به بدن پشه و مگس و مانند این ها.
6- برطرف شدن عین نجاست از ظاهر حیوان و باطن انسان، مثلا اگر پشت حیوان یا داخل بینی انسان، خون آلود شد، بعد از برطرف شدنش پاک می شود و احتیاج به آب کشیدن ندارد.
7- تبعیت، تبعیت آن است که چیز نجسی به واسطه پاک شدن چیز نجس دیگر پاک شود، مانند آن که کافری مسلمان شود که فرزند او هم به تبعیت از او پاک می شود.
8- نقصان، یعنی کم شدن دو سوم آب انگور که اگر آب انگور جوش بیاید، نجس می شود و بعد از آن که به وسیله جوشیدن، دو سوم آن بخار شد، باقی مانده پاک می شود.
وضو و احکام آن
1- مستحب است پیش از وضو انسان مسواک نماید و مضمضه کند، یعنی آب پاک در دهان بگرداند و نیز مستحب است استنشاق نماید، یعنی آب پاک در بینی بالا بکشد.
دستور وضو
در وضو باید صورت را از رستنگاه موی سر تا چانه و دست ها ر از آرنج تا سر انگشتان شست و جلوی سر و پشت پاها را مسح کرد و این چند چیز باید در وضو مراعات شود:
1- اعضای وضو پاک باشند.
2- آب وضو پاک و مطلق و مباح باشد.
3- نیت، یعنی وضو باید برای رضای خدا انجام شود. پس اگر برای خنک شدن یا منظور دیگری وضو بگیرند صحیح نیست.
4- ترتیب، یعنی اول باید صورت، بعد دست راست، بعد از آن دست چپ را شست، پس از آن سر و بعد پاها را مسح کرد.
5- موالات، یعنی افعال وضو را پشت سر هم انجام دهد و بین آن ها به قدری فاصله نیندازد که در موقع شستن یا مسح کردن عضوی، عضو قبلی خشک شده باشد ولی اگر کارهای وضو را پشت سر هم به جا آورد ولی به واسطه گرمای هوا یا حرارت زیاد بدن و مانند این ها، رطوبت خشک شود، وضوی او صحیح است.
تبصره: لازم نیست مسح سر، بر پوست آن باشد، بلکه بر موی جلوی سر هم صحیح است ولی اگر موی جاهای دیگر سر، جلوی سر جمع شود باید آن ها را عقب بزنند و نیز اگر موی جلوی سر به قدری بلند باشد که اگر مثلا شانه کنند به صورت می ریزد، باید بیخ موها را مسح کنند یا فرق سر را باز کرده، بر پوست سر مسح نمایند.
مبطلات وضو
چیزهایی که وضو را باطل می کند «مبطلات» گویند و آن ها هشت است:
1- بول،
2- عایط،
3- ریح (باد) و این، در صورتی است که از محل معمولی بیرون آید یا در اثر کسالت و جراحی،مخرج جای دیگر شده باشد،
4- بیهوشی،
5- مستی،
6- خوابی که به واسطه آن چشم نبیند و گوش نشنود، بنابراین اگر چشم نبیند ولی گوش بشنود، باطل نمی شود،
7- دیوانگی،
8- جنابت و چیزهای دیگری که برای آن ها باید غسل کرد و نیز استحاضه که زنان در بعضی اوقات می بینند وضو را باطل می کند.
غسل
غسل را دو نوع می توان انجام داد: ترتیبی و ارتماسی.
غسل ترتیبی عبارت است از شستن سر و گردن و طرف راست و طرف چپ بدن که به ترتیب انجام گیرد.
غسل ارتماسی آن است که انسان همه بدن را یک مرتبه در آب فرو برد.
غسل بر دو قسم است: واجب و مستحب.
غسل های مستحب، در شرع اسلام بسیار و غسل های واجب هفت نوع است:
1- غسل جنابت،
2- غسل میت،
3- غسل مس میت که اگر انسان بدن مرده ای را که سرد شده و غسلش نداده اند مس نماید - یعنی جایی از بدنش را به بدن او برساند - باید غسل کند،
4- نذر یا عهد کرده یا قسم خورده باشد که غسل کند،
5- غسل حیص،
6- غسل نفاس،
7- غسل استحاضه.
چهار غسل اول، برای مردان و زنان و سه غسل آخر، فقط برای زنان است.
و چیزهایی که بر جنب حرام می باشد از این قرار است:
1- رسانیدن جایی از بدن به خط قرآن و اسم خدا و پیغمبر و امامان،
2- داخل شدن در مسجد الحرام و مسجد مدینه،
3- توقف در مساجد دیگر و گذاشتن چیزی در آن ها،
4- خواندن یکی از چهار سوره ای که سجده واجب دارد، یعنی سوره والنجم و اقرأ و الم تنزیل و حم سجده.
و سایر احکام جنابت و حیض و نفاس و استحاضه را از رساله های عملیه باید به دست آورد.
تبصره: در غسل هم، مانند وضو، نیت لازم است و باید بدن، پیش از غسل پاک باشد و مانعی هم از رسیدن آب در بدن نباشد.
تیمم
اگر انسان به واسطه تنگی وقت یا مرض یا نداشتن آب و مانند این ها نتواند برای نماز و مانند آن وضو یا غسل را انجام دهد، باید تیمم کند.
دستور تیمم
در تیمم چهار چیز واجب است:
اول، نیت،
دوم، زدن کف دو دست با هم بر خاک یا چیزی که تیمم بر آن صحیح است.
سوم، کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانی از جایی که موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی و بهتر است که دست ها روی ابروها هم کشیده شود.
چهارم، کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست راست و بعد از آن، کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ.
در تیمم بدل از وضو، همین مقدار کافی است ولی اگر تیمم بدل از غسل باشد یک مرتبه دیگر دست ها را به زمین می زند و پشت دست ها را مسح می نماید.
احکام تیمم
1- اگر خاک پیدا نشود، به ریگ و اگر ریگ نبود، به کلوخ و اگر آن هم نباشد، باید به سنگ تیمم کرد و در صورتی که هیچ یک (از) این ها نباشد، باید به گرد و غباری که در جایی جمع شده تیمم نمود.
2- تیمم بر گچ و چیزهای معدنی دیگر صحیح نیست.
3- اگر آب را به قیمت گران بفروشند، در صورتی که انسان بتواند خریداری نماید، نمی تواند تیمم کند، بلکه باید آب را خریداری نموده و وضو و غسل را انجام دهد.
« احکام نماز آیات،
نماز مسافر
و نماز جماعت و احکام آنها »
نماز آیات
نماز آیات به واسطه چهار چیز واجب می شود:
اول: گرفتن خورشید.
دوم: گرفتن ماه، اگر چه کمی از آن ها گرفته شود و کسی هم از آن نترسد.
سوم: زلزله، اگر چه کسی هم نترسد.
چهارم: رعد و برق و بادهای سیاه و سرخ و مانند این ها، در صورتی که بیشتر مردم بترسند.
دستور نماز آیات
نماز آیات دو رکعت است و در هر رکعت، پنج رکوع دارد و دستور آن این است که انسان بعد از نیت، تکبیر بگوید و یک حمد و یک سوره تمام بخواند و به رکوع رود و سر از رکوع بردارد، دوباره یک حمد و یک سوره بخواند و به رکوع رود، تا پنج مرتبه و بعد از بلند شدن از رکوع پنجم، دو سجده نماید و برخیزد و رکعت دوم را هم مثل رکعت اول به جا آورد و تشهد بخواند و سلام دهد.
در نماز آیات، ممکن است انسان بعد از نیت و تکبیر و خواندن حمد، آیه های یک سوره را پنج قسمت کند و یک آیه یا بیش تر از آن را بخواند و به رکوع رود و برخیزد و بدون این که حمد بخواند، قسمت دوم از همان سوره را بخواند و به رکوع رود و همین طور تا پیش از رکوع پنجم، سوره را تمام نماید و بعد از آن به رکوع رود و دو سجده کند و رکعت دوم را به همین دستور انجام دهد و نماز را تمام نماید.
نماز مسافر
کسی که مسافر است با شش شرط باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت بخواند:
1- سفر او کم تر از هشت فرسخ نباشد یا بخواهد چهار فرسخ برود و چهار فرسخ برگردد.
2- از اول مسافرت، قصد هشت فرسخ را داشته باشد.
3- در بین راه از قصد خود برنگردد.
4- سفرش سفر معصیت نباشد.
5- شغل او مسافرت نباشد، پس کسی که شغل او مسافرت است (مانند راننده) باید نمازش را تمام بخواند، مگر آن که ده روز در منزل خود بماند که در این صورت، تا سه مرتبه که مسافرت کند باید نمازش را شکسته بخواند.
6- به حد ترخص برسد، یعنی از وطنش یا جایی که قصد کرده ده روز در آن جا بماند، به قدری دور شود که دیوار شهر را نبیند و صدای اذان آن جا را نشنود.
نماز جماعت
مستحب است که مسلمانان، نمازهای یومیه را به حالت اجتماع بخوانند و ثواب نماز جماعت چندین هزار برابر نمازی است که به تنهایی و فرادا خوانده شود.
شرایط نماز جماعت
1- امام جماعت باید مکلف و مومن و عادل و حلال زاده باشد و نماز را به طور صحیح بخواند و اگر ماموم مرد است امام او هم باید مرد باشد.
2- باید بین امام و ماموم، پرده یا چیز دیگری نباشد که مانع از دیدن امام شود ولی اگر ماموم زن باشد، بودن پرده و مانند آن اشکال ندارد.
3- جای امام، بلندتر از جای ماموم نباشد ولی اگر مقدار خیلی کمی (به قدر چهار انگشت یا کم تر) بلندتر باشد اشکال ندارد.
4- ماموم باید عقب تر از امام یا مساوی او بایستد.
احکام نماز جماعت
1- ماموم باید غیر از حمد و سوره، همه چیز نماز را خودش بخواند ولی اگر رکعت اول یا دوم او، رکعت سوم یا چهارم امام باشد، باید حمد و سوره را هم بخواند و اگر به واسطه خواندن سوره، به رکوع امام نمی رسد باید فقط حمد را بخواند و خود را در رکوع به امام برساند و اگر نرسید باید به قصد فردا، نماز را تمام کند.
2- ماموم باید رکوع و سجود و کارهای دیگر نماز را با امام یا کمی بعد از امام به جا آورد ولی تکبیرة الاحرام و سلام نماز را حتما باید بعد از امام بگوید.
3- اگر موقعی که امام در رکوع است اقتدا کند و به رکوع امام برسد نمازش صحیح است و یک رکعت حساب می شود.
منبع:
1. سایت رسمی امام خمینی رحمت الله علیه www.imam-khomeini.com
2. کتابخانه ی مجازی طهور www.tahoorkotob.com
